Als docent Nederlands en deeltijd-cabaretier laat ik tijdens mijn lessen in de bovenbouw regelmatig een cabaretfilmpje zien. Op internet zijn veel fragmenten te vinden die aansluiten bij de lessen Nederlands. Leerlingen vinden dat leuk en vragen regelmatig zelf of we nog een filmpje gaan kijken aan het eind van de les. Ook mijn collega-docenten Nederlands vinden het leuk om fragmenten te laten zien, maar ik merkte dat zij niet zo goed weten welke fragmenten ze dan moeten laten tonen tijdens hun lessen. Vaak komen ze toch weer uit bij bekende fragmenten van cabaretiers die bij veel leerlingen ook al bekend zijn. Het zou beter zijn wanneer docenten cabaretfragmenten selecteren aan de hand van hun eigen lesdoelen. Dat kan met deze website.

Cabaret als aanvulling op de lessen
Met cabaret kun je als docent je lessen aanvullen, bijvoorbeeld door de les te beginnen met een fragment als aandachtrichter of appetizer. Hiermee kun je lesdoelen, maar ook de inhoud van de les zichtbaar maken en de lesstof betekenis geven. Ook kun je de cabaretfragmenten gebruiken als aanleiding voor een discussie in de klas. Door het stellen van vragen naar aanleiding van het gekozen fragment kun je als docent het denken van leerlingen zichtbaar maken, aansluiten bij de voorkennis en ervoor zorgen dat de nieuwe lesstof beter beklijft. Daarnaast kan het gebruik van grappige fragmenten motiverend werken bij leerlingen. Er zijn veel cabaretfragmenten te vinden waarin de Nederlandse taal een grote rol speelt en omdat het schoolvak Nederlands erg breed is, zijn er ook heel veel cabaretfragmenten te vinden die aansluiten bij het vak.

Cabaret als kunstvorm
Cabaret is meer dan alleen een mooie aanvulling op de lessen. Cabaret is, net als literatuur, een kunstvorm. In deze kunstvorm vormt de taal heel vaak het uitgangspunt en wordt er op hoog niveau gespeeld met de taal, net als in literatuur. Ik zie het als taak van een docent om leerlingen kennis te laten maken met de taal als middel om kunst te maken. Dit kan via literatuur, via poëzie, maar ook via cabaret. Neem nou het lied met de Engelse woorden van Kees Torn. Met zijn lied laat hij werkelijk briljant taalspel zien. De kunstvorm cabaret staat, mede door de humor, wellicht dichter bij de leerlingen dan bepaalde literaire werken, waardoor het eenvoudiger is om leerlingen de schoonheid van taal te laten zien.

Cabaret om de lesstof zichtbaar te maken
Je kunt als docent betekenis geven aan de lesstof door leerlingen te laten zien dat de stof die zij leren wel degelijk in de praktijk toegepast wordt. Voorbeelden daarvan zijn de niet perfecte speekbeurten van een aantal cabaretiers en de vele verhaspelingen in het fragment van De vliegende panters. Juist wanneer op komische wijze voorbeelden worden gegeven van hoe het níet moet, krijgt de lesstof betekenis. Ook wordt in cabaret vaak op hoog niveau met taal gespeeld, waardoor veel fragmenten kunnen aansluiten bij lessen over poëzie en literatuur. Op het gebied van argumenteren, formuleren, communiceren zijn er talloze fragmenten te vinden die aansluiten bij de lesstof voor de bovenbouw. Er zijn zelfs fragmenten te vinden die raakvlakken vertonen met moderne en historische letterkunde en daardoor de lesstof zichtbaar maken.

Cabaret om leerlingen te vormen
Als docent Nederlands is het niet alleen jouw taak om je te richten op de taalvaardigheid van je leerlingen, je moet ook werken aan de vorming en socialisatie van je leerlingen. Leerlingen moeten leren om kritisch te kijken naar nieuwsberichten en maatschappelijke thema’s en moeten leren een eigen mening te vormen en die te onderbouwen. Ook daar kan cabaret bij helpen. Veel cabaretiers kijken met een kritische blik naar de maatschappij, naar wat mensen doen en naar bijvoorbeeld de boodschap die politici uitdragen. Ook leerlingen kunnen hierdoor leren kritisch te denken. In cabaretfragmenten worden situaties vaak in een ander perspectief geplaatst of vanuit een ander gezichtspunt bekeken. Deze manier van denken kan erg leerzaam zijn voor leerlingen. Veel lastige onderwerpen kunnen door de luchtige manier waarop cabaretiers ze aansnijden goed besproken worden in de klas en aanleiding geven tot mooie discussies. Daarnaast kan de humor in cabaret ervoor zorgen dat je meer open-minded wordt en het helpt je om creatiever te denken. Vaak wordt er bij humor een bepaald verwachtingspatroon onderbroken door een onverwachte wending en dat kan ook bij het publiek van de cabaretier zorgen voor meer creativiteit. Hier kan een docent gebruik van maken door bijvoorbeeld een cabaretfragment te tonen als voorbereiding op een schrijfopdracht. Moeilijkere vormen van humor, zoals ironie en sarcasme, leren jongeren pas tijdens de adolescentie begrijpen. Dit zijn uitingen die alles met taal en communicatie te maken hebben. Om die vormen van humor te begrijpen, moet je je weer verplaatsen in de gedachten van de andere persoon, binnen de context waarin hij zijn opmerking maakt. Je moet dus leren om situaties vanuit andere perspectieven te begrijpen. Cabaret kan daarbij helpen.

Ben je nog steeds niet overtuigd van het nut van cabaret tijdens de lessen? Probeer het dan gewoon uit en kijk hoe je leerlingen reageren!

Verder lezen?

Cabaret bij het schoolvak Nederlands: Bakker, C. en Ravesloot, C. (2014). Grenzeloze humor? Cabaret bij het schoolvak Nederlands. Levende Talen Magazine 6, 10-15.

De werking van humor (bij pubers): Crone, E. (2012). Het sociale brein van de puber. Amsterdam: Uitgeverij Bert Bakker en Morreal, J. (2009). Comic Relief : A Comprehensive Philosophy of Humor. Oxford: Wiley-Blackwell.

Taal als kunstvorm: Jacobson, R. (1960). Linguïstiek en poëtica. In: Heusden, B. van, W. Steffelaar en P. Zeeman (Eds.), Literaire cultuur. Tekstboek (pp. 22-33). Nijmegen: OUNL/Sun, 2001.

Motivatie, goede lesopbouw, lesstof zichtbaar maken: Ebbens, S. en Ettekoven, S. (2005). Effectief Leren. Basisboek. Groningen: Noordhoff Uitgevers B.V. en Hattie, J. (2012). Visible Learning for Teachers: Maximizing Impact on Learning London: Routledge.